Περιοδικό Δεκατα, ειδικό τεύχο για την Σύρο. 2016
Ξενοφών Κουτσαύτης
Αντουανέττα Γ. Καλλέγια
Αρχαιολόγος
Ξημέρωνε ένα υπέροχο καλοκαιρινό πρωινό όταν αποφασίσαμε να πάμε μια βόλτα στο απόκρημνο Καστρί.
Όλοι στη Σύρο έχουν ακουστά το Καστρί. Αν μη τι άλλο, όλοι έχουν γευτεί τις υπέροχες λιχουδιές που σερβίρουν οι γυναίκες της Άνω Σύρου στο ομώνυμο εστιατόριο που διαμόρφωσε ο Αγροτουριστικός Συνεταιρισμός τους σ’ ένα γραφικό στενάκι της Ερμούπολης. Όμως, πόσοι πραγματικά γνωρίζουν τι ήταν το Καστρί και πόσο μεγάλη ήταν η σημασία του για τη Σύρο της 3ης π.Χ. χιλιετίας;
Αυτά σκεφτόμουν καθώς ανηφορίζαμε προς το άγριο τοπίο της Απάνω Μεριάς, για να φτάσουμε στον προορισμό μας. Αφήσαμε πίσω μας τον Άι-Γιάννη τον Φυσώντα, στην πιο ψηλή ράχη απ’ όπου μπορείς να θαυμάσεις πανταχόθεν το συριανό τοπίο και ν’ ατενίσεις την Άνδρο και την Τήνο από τη μια, την Κύθνο και τη Σέριφο από την άλλη. Όταν, βεβαίως, ο καιρός το επιτρέπει…
Περάσαμε και την Παναγία τη Χαλανδριανή και ο νους μου πέταξε στους εκατοντάδες τάφους που έφερε στο φως ο ακούραστος αρχαιολόγος Χρήστος Τσούντας, πάνω από εκατό χρόνια πίσω. Τι πλούσια ευρήματα έκλειναν στο εσωτερικό τους! Τι να πρωτοσκεφτώ; Τα πήλινα αγγεία με τα ζωγραφισμένα σχέδια σε φωτεινά χρώματα; Εκείνο το παράξενο πήλινο αρκουδάκι –ή μήπως ήταν σκαντζοχοιράκι– με τη μεγάλη λεκάνη μπροστά στο ανοιγμένο στόμα του; Τα κατάλευκα μαρμάρινα ειδώλια, που αρχικά μάλλον δεν ήταν και τόσο λευκά; Ή μήπως τα περίφημα τηγανοειδή, αυτά τα μοναδικά και εντελώς σπάνια αντικείμενα, που ακόμα και σήμερα δεν ξέρουμε με βεβαιότητα σε τι χρησίμευαν και ποιον σκοπό εξυπηρετούσαν;
Αφήσαμε το αμάξι στο τέλος του δρόμου και στρέψαμε το βλέμμα στον προορισμό μας: στον μυτερό βράχο που υψωνόταν μπροστά μας, ανάμεσα σε δύο χαράδρες που κατέληγαν στη θάλασσα. Αυτό ήταν το Καστρί.
Φαινόταν τόσο κοντά, σχεδόν δίπλα. Κι όμως, θα χρειαζόμασταν αρκετή ώρα για να τον προσεγγίσουμε. Παλαιότερα, ένα μονοπάτι ξεκινούσε από το σημείο αυτό και κατηφόριζε ευθεία μέσα στη ρεματιά. Αυτό χρησιμοποιούσαν όσοι πήγαιναν στα κτήματά τους που ήταν διαμορφωμένα στις πεζούλες ανάμεσα στις ξερολιθιές. Όμως, ο χρόνος στάθηκε αμείλικτος και οι πέτρες που σχημάτιζαν το μονοπάτι τσακίστηκαν, αφήνοντας πίσω τους ένα κακοτράχαλο στρατί, κατάλληλο μονάχα για αγριοκάτσικα. Ευτυχώς, το σημερινό μονοπάτι έχει μια πολύ πιο ήπια διαδρομή, που κατεβαίνει ελικοειδώς μέσα στη ρεματιά, για ν’ ανηφορίσει με τον ίδιο τρόπο στον απέναντι λόφο.
Ξεκινήσαμε λοιπόν την πορεία μας, ανάμεσα σε θάμνους που μπορεί να έκρυβαν και κατάλοιπα αρχαίων τάφων, ατενίζοντας πότε τη θάλασσα και πότε τα ψηλά βουνά με τη Χαλανδριανή, τους Αγίους Αναργύρους και τον Σα-Μιχάλη πέρα μακριά στο βάθος. Πλησιάζαμε όλο και περισσότερο στη ρεματιά με τις πικροδάφνες, τα καλάμια και τις λυγαριές, τις ατέλειωτες λυγαριές που γεμίζουν τον αέρα μ’ εκείνο το γνωστό λεπτό και θεσπέσιο άρωμά τους. Κι όταν φτάσαμε στα ριζά, πήραμε την αντίστροφη πορεία, την άνοδο προς το Καστρί.
Πόση πέτρα κρύβει αυτός ο λόφος! Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που εδώ επέλεξαν να χτίσουν την ακρόπολή τους οι κάτοικοι του νησιού. Όσο προσεγγίζαμε την κορυφή, οι γκρίζες πέτρες πολλαπλασιάζονταν. Διάσπαρτες παντού, πεσμένες ολούθε ολόγυρα στον οχυρωμένο οικισμό που στεκόταν σαν κορόνα στην κορυφή του σχεδόν τριγωνικού λόφου.
Πλησιάσαμε το ερειπωμένο οχυρωματικό τείχος και διασχίσαμε τη διπλή πύλη που οδηγούσε στο εσωτερικό του – για την ακρίβεια, ό,τι είχε απομείνει από αυτήν. Η αίσθηση ήταν περίεργη. Ήταν λες και περνούσες σε μιαν άλλη εποχή, σ’ έναν άλλο κόσμο που όμως τον αισθανόσουν οικείο. Σαν να το είχες ξαναζήσει όλο αυτό. Και ξαφνικά, τα ερείπια έπαψαν να είναι ερείπια, ο χώρος δεν ήταν πια έρημος και ακατοίκητος, οι πέτρες δεν ήταν πεσμένες εδώ κι εκεί, «λίθοι, πλίνθοι, κέραμοι ατάκτως ερριμμένοι». Τα πάντα έμπαιναν στη θέση τους και το παζλ της εικόνας συμπληρώθηκε στην εντέλεια.
………………………………………………………………………………………
Πάνω στον λόφο υψώνονταν τα σπίτια του οικισμού, που απλωνόταν σε πολύ μεγάλο μέρος της πλαγιάς. Ήταν στραμμένα προς τα ανατολικά κι έτσι ο ήλιος τα φώτιζε σχεδόν ολημερίς. Μικρά και μεγαλύτερα σπίτια, με ένα ή περισσότερα δωμάτια, διαμορφωμένα δεξιά και αριστερά από δρόμους που ήταν στρωμένοι με καλά πατημένο χώμα. Πολλά ακουμπούσαν στα τείχη. Και τι τείχη!
Ένας παχύς οχυρωματικός περίβολος, που ξεπερνούσε κατά πολύ το μπόι ενός ανθρώπου, προστάτευε τη βορειοανατολική πλευρά του λόφου, αφού αυτή ήταν η πιο εκτεθειμένη και ευπρόσβλητη. Οι άλλες τρεις προστατεύονταν από τα φυσικά κατσάβραχα. Ποιος θα τολμούσε να δοκιμάσει να τα σκαρφαλώσει;
Κατά διαστήματα, στο τείχος υψώνονταν μεγάλοι πύργοι. Από εκεί ψηλά οι φρουροί παρατηρούσαν άγρυπνα την κάθε κίνηση και εντόπιζαν οτιδήποτε μπορούσε ν’ απειλήσει τους κατοίκους. Στον έναν από αυτούς βρισκόταν και η διπλή πύλη της εισόδου, με τη βαριά μονόφυλλη θύρα της. Και μπροστά από το τείχος, σε απόσταση βολής όπως θα λέγαμε, ένα δεύτερο τείχος χαμηλότερο αλλά σχεδόν εξίσου ισχυρό αποτελούσε την πρώτη γραμμή άμυνας.
Η κίνηση μέσα στην πόλη ήταν ζωηρή. Κόσμος πήγαινε κι ερχόταν, μεταφέροντας προϊόντα και αγαθά. Κάποιοι στοίβαζαν μέσα σε τρία μικρά μονόχωρα κτίσματα σιτηρά που προορίζονταν για την τροφοδοσία του πληθυσμού. Κάποιοι άλλοι, στο πιο ψηλό σημείο του λόφου, σχεδόν στην κορυφή του, αποθήκευαν νερό, λάδι και κρασί σε μεγάλους πίθους και αμφορείς. Τεχνίτες έπλεκαν ψάθες και ψάθινα τελάρα για να συναρμολογήσουν τα έπιπλα των σπιτιών. Δίπλα τους, οι πηλοπλάστες έπαιρναν χώμα και νερό κι έπλαθαν αγγεία και μαγειρικά σκεύη. Όταν ολοκλήρωναν το πλάσιμο, τοποθετούσαν τα έτοιμα αγγεία επάνω στις ψάθες ή επάνω σε αμπελόφυλλα, για να στεγνώσουν στον ήλιο.
Πιο πέρα, μέσα στα δικά τους εργαστήρια, οι μεταλλοτεχνίτες ήταν απορροφημένοι στη σκληρή εργασία τους. Έφτιαχναν μήτρες από σχιστόλιθο ή από πηλό, τον οποίο ανακάτευαν με βουδίσια κοπριά, για να γίνει ανθεκτικότερος στις υψηλές θερμοκρασίες. Σκάλιζαν στις μήτρες το σχήμα των κοσμημάτων, των εργαλείων και των όπλων που ήθελαν να φτιάξουν. Κατόπιν, με τη βοήθεια μιας χοντροφτιαγμένης πήλινης χοάνης, έχυναν το καυτό μέταλλο στις μήτρες και το άφηναν αρκετή ώρα να κρυώσει. Έπειτα έβγαζαν τα μεταλλικά αντικείμενα από τις μήτρες και τα σφυρηλατούσαν, για να τους δώσουν την τελική τους μορφή, σκορπώντας εδώ κι εκεί κομματάκια από το τριμμένο μέταλλο. Τι τέχνη κι αυτή! Έφτανε μόνο να δεις το υπέροχο ασημένιο διάδημα που φορούσε ο άρχοντας στις επίσημες τελετές για να πάρεις μια ιδέα για τα έξοχα έργα τέχνης που έβγαιναν από τα εργαστήρια αυτά.
Η κίνηση συνεχιζόταν και στα ριζά του λόφου, στον όρμο της Κλεισούρας. Εκεί άραζαν τα καράβια που είχαν προορισμό την πόλη στο Καστρί. Οι νησιώτες είναι πάντα νησιώτες. Δεν μπορούν να περιοριστούν στην καλλιέργεια της γης και τις ασχολίες με τα ζώα. Η θάλασσα είναι ο δεύτερος εαυτός τους, το alter ego τους. Με τα καράβια τους αλώνιζαν το Αιγαίο, μεταφέροντας στη Σύρο ό,τι δεν μπορούσαν να έχουν στο νησί σε αφθονία: ηφαιστειακό οψιανό από τη Μήλο, χαλκό και αργυρούχο μόλυβδο από την Κύθνο και το Λαύριο, χαλκό από τη Μικρά Ασία, ξυλεία από την αντικρινή ηπειρωτική στεριά.
Κάτω στον γιαλό ήταν δεμένα τα μεγάλα καράβια με τα πενήντα κουπιά. Κόσμος πήγαινε κι ερχόταν. Οι ναύτες ξεφόρτωναν τα αγαθά που είχαν φτάσει από μέρη μακρινά. Για να τ’ αποκτήσουν, οι έμποροι είχαν δώσει σε αντάλλαγμα λεπτά αγγεία από ζωγραφισμένο πηλό, κοσμήματα φτιαγμένα από κοχύλια της θάλασσας, εργαλεία και όπλα από χαλκό. Είχαν δώσει κι ένα άλλο πολύτιμο αγαθό, που μόνο οι νησιώτες μπορούσαν να κατέχουν: είχαν δώσει αλάτι. Για να το πλάσουν σε μια συγκεκριμένη στερεή μορφή, χρησιμοποιούσαν εκείνα τα περίεργα τηγάνια με τα αβαθή χείλη. Εκεί έβαζαν το θαλασσινό νερό και το άφηναν στον ήλιο για να εξατμιστεί. Κατόπιν πίεζαν το αλάτι για να γίνει ένας συμπαγής και πυκνός πεπλατυσμένος δίσκος. Αυτό ήταν το νόμισμα που χρησιμοποιούσαν για να πληρώνουν τους τεχνίτες τους και τους εμπόρους με τους οποίους συναλλάσσονταν. Απίστευτο για μια τόσο μακρινή εποχή, αλλά αληθινό!
Εκείνη την ώρα, κάτω στο λιμάνι ένα καράβι ήταν έτοιμο ν’ αποπλεύσει. Οι ναύτες είχαν ήδη πάρει τις θέσεις τους στα κουπιά και ο πηδαλιούχος τη δική του πίσω στην πρύμνη, δίπλα στην καρίνα που είχε τη μορφή ψαριού. Μαζί του είχε δύο όργανα σε σχήμα τηγανιού, όμοια μ’ εκείνα που χρησιμοποιούσαν για να φτιάξουν το αλάτι. Μόνο που αυτά είχαν όλη την εξωτερική τους επιφάνεια καλυμμένη με μια πολύ προσεγμένη διακόσμηση. Στο ένα, ένα καράβι σαν κι αυτό που κυβερνούσε έπλεε μέσα σε μια θάλασσα από σπείρες και ομόκεντρους κύκλους. Στο άλλο, ένας ακτινωτός δίσκος όμοιος με ήλιο είχε γύρω του μικρές τριγωνικές εγκοπές γεμισμένες με λεπτό άσπρο χώμα. Κάθε τρεις και λίγο, ο πηδαλιούχος τα μελετούσε κι έκανε τις μετρήσεις του, υπολογίζοντας την πορεία που είχε να διανύσει για να φτάσει ασφαλής στον προορισμό του.
Η μέρα έφτανε στο τέλος της. Οι εργασίες της καθημερινότητας είχαν ολοκληρωθεί και ο κόσμος μαζευόταν σιγά-σιγά μέσα στην πόλη. Πλησίαζε η ώρα για να ευχαριστήσουν τη Μεγάλη Μητέρα Θεά της φύσης για τις ευλογίες που τους είχε χαρίσει απλόχερα. Οι κάτοικοι συγκεντρώθηκαν στο μεγάλο προαύλιο μπροστά από την κατοικία του άρχοντα, κοντά στον βόρειο πύργο του τείχους. Μέσα σε μια κατανυκτική ατμόσφαιρα, όλοι μαζί με πρώτο τον άρχοντα-αρχιερέα, που φορούσε την επίσημη ενδυμασία του και το λαμπρό ασημένιο διάδημα με τη συμβολική διακόσμηση στο κεφάλι, έψαλαν ύμνους προς τιμήν της θεάς και της πρόσφεραν θυσία.
Ο καιρός περνούσε και η νησιωτική πολιτεία μεγάλωνε και πλούτιζε. Κάποτε όμως τα πράγματα άλλαξαν. Μια περίεργη ατμόσφαιρα πλανιόταν στον αέρα, ένα αίσθημα ανασφάλειας και αβεβαιότητας για το μέλλον. Οι νησιώτες αποφάσισαν να ενισχύσουν τα τείχη τους. Μάζεψαν χοντρά βότσαλα και τα στοίβαξαν μέσα στα δωμάτια των κυκλικών πύργων, αλλά και ανάμεσα στα δύο τείχη της πόλης. Αν τα πράγματα πήγαιναν πολύ άσχημα, αυτά θα ήταν τα όπλα τους για ν’ απωθήσουν τον εχθρό. Παράλληλα, στοίβαξαν τρόφιμα και νερό στην πιο ψηλή κορυφή του λόφου. Αν ο εχθρός έφτανε μέχρις εκεί, τότε θα σήμαινε ότι η πόλη είχε πια κυριευτεί.
Η αβεβαιότητα παρατεινόταν. Οι ειδήσεις ότι εχθρικά και πειρατικά καράβια κατέκλυζαν όλο και πιο συχνά το Αιγαίο έκανε τους νησιώτες όλο και πιο ανήσυχους. Από την άλλη, οι εμπορικές αγορές με τις οποίες συναλλάσσονταν έκλειναν η μία μετά την άλλη. Τα έσοδά τους μειώνονταν με σταθερά αυξανόμενο ρυθμό και δεν μπορούσαν πλέον να καλύψουν τις ανάγκες τους. Έπρεπε να βρουν μια λύση.
Έτσι, το πήραν απόφαση. Θα εγκατέλειπαν την πόλη τους και θ’ αναζητούσαν την τύχη τους σε μιαν άλλη, πιο πλούσια χώρα. Ήξεραν ότι πέρα στα νότια απλωνόταν ένα μεγάλο νησί με εύφορη γη και καλά λιμάνια. Τους ήξεραν τους κατοίκους του. Συχνά είχαν ανταλλάξει προϊόντα και πολύτιμα αγαθά και οι σχέσεις τους ήταν ανέκαθεν εξαιρετικές. Το πήραν λοιπόν απόφαση, αν και με βαριά καρδιά, γιατί την αγαπούσαν την πόλη τους. Δεν είχαν όμως άλλη επιλογή.
Έτσι, μια φωτεινή καλοκαιρινή μέρα, μάζεψαν όλα τα πολύτιμα αγαθά τους, αφήνοντας πίσω μονάχα τα κοινά σκεύη που χρησιμοποιούσαν κάθε μέρα, για να μαγειρεύουν και να τρώνε. Πιατικά ή κούπες που είχαν σπάσει, αλλά που άλλοτε τα είχαν επιδιορθώσει χρησιμοποιώντας μολύβδινα ελάσματα. Φόρτωσαν τα καράβια τους με προμήθειες, επιβιβάστηκαν οι ίδιοι με τις οικογένειές τους κι έφυγαν για τον νότο. Προς την Κρήτη. Έτσι απλά και ειρηνικά…
Και το Καστρί; Τι απέγινε αυτή η άλλοτε κραταιά πόλη; Ο χρόνος επέδρασε καταλυτικός στα τείχη και τα σπίτια. Οι τοίχοι τους κατέρρευσαν αργά αλλά σταθερά. Κανείς δεν ήρθε να τους επισκευάσει και να ζήσει σε αυτό το κατσάβραχο. Και γιατί άλλωστε; Ο τόπος ξεχάστηκε. Πέρασε στη συλλογική μνήμη ως χαλάσματα, χάλαρα έρημα και σκότεινα. Ίσως το πνεύμα των παλαιών κατοίκων του να στοίχειωσε το Καστρί και να έδιωξε μακριά ακόμα και αυτούς που τόλμησαν να φτάσουν ως την αγαπημένη πατρίδα που αναγκάστηκαν ν’ αφήσουν. Ποιος ξέρει;
Κάνε Like στο:
Μου αρέσει! Φόρτωση...
.jpg)
